អត្ថបទនេះ ធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយនៅថ្ងៃទី 15/12/2022
អំពី OONI
Open Observatory of Network Interference (OONI) ជាគម្រោងមួយបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ២០១២ ស្ថិតក្រោមគម្រោងរបស់ Tor Project ជាអង្គការមិនស្វែងរកប្រាក់ចំណេញ មានទីតាំងនៅរដ្ឋ Seattle សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលធ្វើការផ្តោតទៅលើការការពារឯកជនភាព និងសេរីភាពនៅលើអ៊ីនធឺណិត។ តាំងពីឆ្នាំ២០១៨មក គម្រោងនេះ ទទួលបានជំនួយថវិកាចម្បងពី Open Technology Fund (OTF)
គម្រោងនេះបង្កើតឡើងក្នុងគោលបំណង តាមដាន ឃ្លាំមើល និងកត់ត្រាទិន្នន័យពីការរឹតត្បិតសេរីភាពតាមអ៊ីនធឺណិតជុំវិញពិភពលោក។ រហូតមកដល់ពេលនេះ OONI កំពុងធ្វើការផ្តោតលើផ្នែក៣សំខាន់ៗគឺ ៖
- ការបង្កើត និងអភិវឌ្ឍនកម្មវិធីសម្រាប់តាមដាន និងរាយការណ៍ពីការរឹតត្បិតសេរីភាពអ៊ីនធឺណិតៈ តាមរយៈកម្មវិធី OONI Probe អ្នកប្រើប្រាស់អាចពិនិត្យមើល និងរាយការណ៍ពីការបិទខ្ទប់គេហទំព័រ (Website) កម្មវិធីផ្ញើសារ (Messaging App) កម្មវិធីបញ្ចៀសការបិទខ្ទប់ (Circumvention Tool) និងការតាមដានល្បឿនអ៊ីនធឺណិត (Network Performance) ជាដើម។
- ការធ្វើការវិភាគ និងបង្ហាញទិន្នន័យភ្លាមៗ ពីការរឹតត្បិតសេរីភាពអ៊ីនធឺណិតជុំវិញពិភពលោក៖ នៅពេលដែលអ្នកប្រើប្រាស់ ដំណើរការកម្មវិធី OONI Probe លទ្ធផលពី OONI Probe នឹងបង្ហាញលើ OONI Explore និង OONI API ដែលលទ្ធផលនេះបង្ហាញជាសាធារណៈ ជួយឱ្យអ្នកស្រាវជ្រាវ និងអ្នកប្រើប្រាស់ទូទៅអាចពិនិត្យមើលពីស្ថានភាពអ៊ីនធឺណិតនៅជុំវិញពិភពលោក ឬប្រទេសណាមួយជាក់លាក់បាន។
- របាយការណ៍ស្រាវជ្រាវពីការរឹតត្បិតក្នុងព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗ៖ OONI បានសហការជាមួយដៃគូផ្សេងៗ ដើម្បីផលិតរបាយការណ៍ស្រាវជ្រាវ ដែលធ្វើការចងក្រងករណីជាក់ស្តែងដែលកើតឡើងពីការបិទខ្ទប់ និងការរឹតត្បិតសេរីភាពតាមអ៊ីនធឺណិត ក្នុងព្រឹត្តិការសំខាន់ៗ ដែលបានកើតមានឡើងនៅបណ្តាប្រទេសនានា។
ហេតុអ្វីបានជា OONI មានសារសំខាន់?
ក្រុមហ៊ុនផ្គត់ផ្គង់សេវាអ៊ីនធឺណិត (ISP) ជាអ្នកផ្គត់ផ្គង់ និងផ្តល់អ៊ីនធឺណិតឱ្យអ្នកអាចប្រើ អ៊ីនធឺណិតបាន ដូច្នេះពួកគេក៏អាចបិទ ឬរារាំងមិនឱ្យអ្នកអាចប្រើអ៊ីនធឺណិតបាន ក្នុងទម្រង់ណាមួយដែរ ដូចជា គេអាចបិទមិនឱ្យអ្នកចូលទៅកាន់គេហទំព័រ ឬកម្មវិធីណាមួយ (Blocking) ធ្វើឱ្យអ៊ីនធឺណិតរបស់អ្នកយឺតមិនអាចប្រើបាន (Throttling) និងបិទមិនឱ្យអ្នកប្រើប្រាស់អាចប្រើអ៊ីនធឺណិតបានទាំងស្រុងតែម្តង (Internet Shutdown)។
OONI ត្រូវបង្កើតឡើងដោយជួយពិនិត្យមើលពីការធ្វើឱ្យរំខាន ឬមិនផ្តល់សេរីភាពពេញលេញក្នុងការប្រើអ៊ីនធឺណិតក្នុងកម្រិតបណ្តាញ (Censorship on Network Level) ដែលអាចបង្កឡើងដោយភាគីណាមួយ នៅក្នុងបណ្តាញអ៊ីនធឺណិត ជាពិសេសក្រុមហ៊ុនផ្គត់ផ្គង់អ៊ីនធឺណិតតែម្តង។
អ្នកប្រើប្រាស់អាចប្រើកម្មវិធី OONI Probe ដើម្បីតាមដានថា តើមានគេហទំព័រណាខ្លះត្រូវបានបិទដោយក្រុមហ៊ុនអ៊ីនធឺណិតណាមួយ តើកម្មវិធីផ្ញើសារសំខាន់ៗ កម្មវិធីបញ្ចៀសការបិទខ្ទប់ និង VPN ណាខ្លះមិនអាចប្រើបាន និងក៏អាចពិនិត្យមើលថាតើ ល្បឿនអ៊ីនធឺណិតរបស់ពួកគេ មានការធ្វើឱ្យរំខានរហូតដល់យឺតប្រើមិនបានដែរឬទេ។
រាល់ទិន្នន័យពីអ្នកប្រើ OONI Probe ទាំងអស់ នឹងត្រូវបានយកទៅបង្ហាញជាសាធារណៈភ្លាមៗនៅលើ គេហទំព័រ OONI Explore ដើម្បីឱ្យមានតម្លាភាព និងអាចជាប្រយោជន៍ដល់អ្នកប្រើប្រាស់ទូទៅ និងអ្នកស្រាវជ្រាវផ្សេងៗអាចយកទៅប្រើបានក្នុងគោលបំណងរបស់ពួកគេ។
OONI Research Report ឬទំព័ររបាយការណ៍ស្រាវជ្រាវ អាចឱ្យអ្នកប្រើប្រាស់អាន ស្រាវជ្រាវ និងស្វែងយល់ពីករណីនៃការរឹតត្បិតអ៊ីនធឺណិតនៅបណ្តាប្រទេសផ្សេង ឬក្នុងព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗបាន តាមរយៈរបាយការណ៍ដែលបានផលិតដោយ OONI និងដៃគូសហការរបស់ពួកគេ។ នៅពេលដែលអ្នកប្រើកម្មវិធី OONI Probe មានន័យថា អ្នកបានចូលរួមរាយការណ៍ ផ្តល់ទិន្នន័យពីស្ថានភាពអ៊ីនធឺណិតនៅក្នុងប្រទេសរបស់អ្នកទៅលើគេហទំព័ររបស់ OONI ដែលអាចមានប្រយោជន៍ដល់សាធារណជនទូទៅ ក្រុមអ្នកតស៊ូមតិ និងអ្នកស្រាវជ្រាវ ក្នុងការលើកកម្ពស់ឬទាមទារឱ្យលំហនៃការប្រើអ៊ីនធឺណិតកាន់តែមានភាពល្អប្រសើរ។
អ្វីជាកម្មវិធីOONI Probe?
OONI Probe ជាកម្មវិធីសម្រាប់តាមដានការបិទខ្ទប់នៅលើអ៊ីនធឺណិត។ កម្មវិធីនេះជាកម្មវិធី បើកចំហកូដ និងអាចប្រើបានដោយសេរីជាមួយទូរស័ព្ទ និងកុំព្យូទ័រ។
អ្នកអាចប្រើ OONI Probe ដើម្បីៈ
- ពិនិត្យមើលគេហទំព័រដែលត្រូវបានបិទខ្ទប់
- ពិនិត្យមើលកម្មវិធីផ្ញើសារដែលត្រូវបានបិទខ្ទប់ (WhatsApp, Facebook Messenger, Telegram, Signal)
- ពិនិត្យមើលកម្មវិធីអនាមិកលើអ៊ីនធឺណិត ដែលត្រូវបានបិទខ្ទប់ (Tor, Psiphon, RiseupVPN)
- ពិនិត្យមើលល្បឿនអ៊ីនធឺណិតដែលអ្នកកំពុងប្រើ។
ចំពោះការពិនិត្យមើលគេហទំព័រដែលបានបិទ កម្មវិធី OONI Probe ត្រូវពឹងផ្អែកទាំងស្រុងលើបញ្ជីគេហទំព័រដែលមានស្រាប់របស់ Citizen Lab ដែលបញ្ជីគេហទំព័រនេះត្រូវបានគេហៅជាភាសាអង់គ្លេសថា Test List។ នៅពេលដែលអ្នកប្រើប្រាស់ចុចដំណើរការ ឬ Run កម្មវិធី នោះ OONI Probe នឹងធ្វើការផ្ទៀងផ្ទាត់ជាមួយបញ្ជី Test List ដែលមានស្រាប់នេះ។ ប្រសិនបើរកឃើញថា គេហទំព័រនៅក្នុងបញ្ជី Test List នេះ មានគេហទំព័រណាមួយត្រូវបានបិទ នោះកម្មវិធី OONI Probe នឹងបង្ហាញលទ្ធផល បន្ទាប់ពីដំណើរបានបញ្ចប់។
បញ្ជី Test List របស់ Citizen Lab នេះត្រូវបានបែងចែកជា២គឺ Global Test List ដែលបញ្ជីគេហទំព័រដែលពេញនិយមនិងត្រូវបានប្រើ ទូលំទូលាយសម្រាប់អ្នកប្រើប្រាស់ជុំវិញពិភពលោក ដូចជាគេហទំព័រ Facebook, YouTube, Google ជាដើម និង Country-specific test lists ដែលជាបញ្ជីគេហទំព័រផ្ទាល់សម្រាប់ប្រទេសនិមួយៗ។ បញ្ជីទាំង២នេះ ត្រូវបានដាក់ឱ្យអ្នកប្រើប្រាស់គ្រប់គ្នាអាចពិនិត្យ និងជួយកែតម្រូវបាន នៅលើគេហទំព័រ GitHub។ សម្រាប់បញ្ជីជាភាសាខ្មែរ អ្នកទាំងអស់គ្នាអាចចូលទៅកាន់ https://github.com/citizenlab/test-lists/blob/master/lists/kh.csv។ យើងអាចស្នើសុំជួយកែប្រែបញ្ជីនេះបានតាមរយៈគេហទំព័រGitHubនេះ តែអ្នកប្រើប្រាស់ត្រូវបង្កើតគណនី GitHub ផ្ទាល់ខ្លួនជាមុនសិន។
សូមចាំថា គ្រប់ពេលដែលយើងដំណើរការកម្មវិធី OONI Probe មិនមែនមានន័យថា OONI អាចធ្វើការផ្ទៀងផ្ទាត់គ្រប់គេហទំព័រទាំងអស់នៅក្នុងបញ្ជី Global Test List និង Country Test List នោះទេ។ រាល់លទ្ធផលត្រូវបានកំណត់ឱ្យបង្ហាញក្នុងរយៈពេល៩០វិនាទី ដោយស្វ័យប្រវត្តិ ដូច្នេះការផ្ទៀងផ្ទាត់ចំនួនគេហទំព័រនៅក្នុងបញ្ជី Test List ថាបានច្រើន ឬតិច គឺអាស្រ័យលើល្បឿនអ៊ីនធឺណិតរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ដែរ។ អ្នកប្រើប្រាស់អាចធ្វើការផ្លាស់ប្តូរ រយៈពេលកំណត់នេះបាននៅក្នុង Settings របស់កម្មវិធីនេះ។
អ្វីជា OONI Explorer និង OONI API?
បន្ទាប់ពីប្រើកម្មវិធី OONI Probe លទ្ធផលដែលចេញពីឧបករណ៍របស់អ្នក និងឧបករណ៍អ្នកផ្សេងទៀត នឹងដាក់បង្ហាញដោយស្វ័យប្រវត្តិ នៅលើ OONI Explorer។ លទ្ធផលនៃទិន្នន័យទាំងនេះ ជាទិន្នន័យបើកទូលាយ (Open Data) ហើយនឹងត្រូវដាក់បង្ហាញភ្លាមនៅលើ OONI Explore ជាសាធារណៈ ដើម្បីជាភស្តុតាងដែលអនុញ្ញាតឱ្យសាធារណជននៅជុំវិញពិភពលោក អាចធ្វើការតាមដាន អំពីស្ថានភាពនៃសេរីភាពអ៊ីនធឺណិតរបស់ប្រទេសណាមួយ ឬស្ថានភាពអ៊ីនធឺណិតក្នុងព្រឹត្តិការសំខាន់ៗនៃប្រទេសនីមួយៗ ឧទាហរណ៍ដូចជាស្ថានភាពអ៊ីនធឺណិតក្នុងពេលបោះឆ្នោត ឬក្នុងពេលធ្វើបាតុកម្មធំៗណាមួយជាដើម។ល។
អ្វីជា Research Report របស់ OONI?
OONI បានសហការជាមួយនឹងដៃគូរបស់ខ្លួន ធ្វើការស្រាវជ្រាវ និងចងក្រងឯកសារ អំពី ករណីនៃការរឹតត្បិតអ៊ីនធឺណិត ដែលកើតមានជុំវិញពិភពលោក ដើម្បីដាក់បង្ហាញ ការរកឃើញទាំងនោះជាសាធារណៈនៅក្នុងទំព័ររបាយការណ៍ស្រាវជ្រាវរបស់ខ្លួន។ របាយការណ៍ទាំងនេះមានគោលបំណងអនុញ្ញាតឱ្យអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស អ្នកកាសែត សកម្មជន និងមេធាវីជាដើម អាចប្រើប្រាស់ការរកឃើញទាំងនោះ ជាជំនួយបន្ថែមលើការងាររបស់ពួកគេ។
តើទិន្នន័យអ្វីខ្លះដែល OONI ប្រមូលយក និងដាក់បង្ហាញជាសាធារណៈ?
ទោះបី OONI បានបញ្ជាក់ថា ពួកគេព្យាយាមមិនប្រមូលទិន្នន័យផ្ទាល់ខ្លួនរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ក៏ដោយ ក៏នៅមានទិន្នន័យមួយចំនួនត្រូវបានប្រមូល និងមានព័ត៌មានមួយចំនួនត្រូវបានដាក់បង្ហាញជាសាធារណៈក្នុងគោលបំណងបង្ហាញពីការរឹតត្បិតអ៊ីនធឺណិត និងក៏ដើម្បីឱ្យ OONI ខ្លួនឯងអាចអភិវិឌ្ឍ និងកែប្រែចំណុចខ្វះខាតនៃកម្មវិធីរបស់ខ្លួនផងដែរ។ អ្នកអាចស្វែងយល់បន្ថែម ពីការប្រមូល និងប្រើប្រាស់ទិន្នន័យ នៅក្នុងទំព័រគោលនយោបាយទិន្នន័យរបស់ OONI។
ខាងក្រោមនេះជា ទិន្នន័យដែល OONI បានប្រមូល និងដាក់ផ្សាយជាសាធារណៈនៅពេលអ្នកប្រើកម្មវិធី OONI Probe:
- លេខកូដប្រទេស (ឧ. KH ជាលេខកូដប្រទេស កម្ពុជា)
- ព័ត៌មានអំពីបណ្តាញអ៊ីនធឺណិត រួមទាំងលេខកូដ ASN និងឈ្មោះក្រុមហ៊ុនអ៊ីនធឺណិតដែលអ្នកកំពុងប្រើ (ឧ. លេខកូដរបស់ក្រុមហ៊ុន Smart គឺ AS45498 – Smart Axiata Co., Ltd.)។ OONI បញ្ជាក់ថាពួកគេមិនបានប្រមូលយកទិន្នន័យពីអាស័យដ្ឋាន IP របស់អ្នកប្រើប្រាស់ទេ ហើយពួកគេថែមទាំងបានលុប IP របស់អ្នកប្រើប្រាស់ពីដាតាបេស (database) របស់ពួកគេថែមទៀតផង ដើម្បីជួយកាន់បន្ថយហានិភ័យ របស់អ្នក ប្រើប្រាស់ ក៏ប៉ុន្តែទិន្នន័យនេះ អាចនឹងត្រូវបានប្រមូលយកដោយចៃដន្យ ជាមួយនឹងគេហទំព័រដែលប្រើ HTTP។
- កាលបរិច្ឆេទដែលអ្នកបានដំណើរការកម្មវិធី OONI Probe។
អ្វីជាហានិភ័យដែលអ្នកគួរដឹង មុនពេលប្រើ OONI Probe?
- ប្រសិនបើអ្នកជាបុគ្គលដែលត្រូវបានគេតាមដាន នោះក្រុមហ៊ុនអ៊ីនធឺណិត ISP ឬរដ្ឋាភិបាល នឹងអាចដឹងថាអ្នកកំពុងប្រើកម្មវិធី OONI Probe។
- នៅពេលដែលអ្នកប្រើ OONI ដើម្បីពិនិត្យមើលបញ្ជីគេហទំព័រដែលបានបិទ OONI Probe នឹងធ្វើការភ្ជាប់ និងទាញយកទិន្នន័យពីគេហទំព័រជាច្រើន រួមទាំងគេហទំព័រមិនល្អ ឬគេហទំព័រដែលត្រូវបានហាមឃាត់មិនឱ្យចូលមើលផងដែរ។ ឧ. គេហទំព័រអាសអាភាស គេហទំព័រល្បែងស៊ីសង ឬគេហទំព័រជាក់លាក់ណាមួយជាដើម។ ដែលការចូលទៅកាន់គេហទំព័រទាំងនោះ អាចនឹងខុសច្បាស់ក្នុងប្រទេសមួយចំនួន។
- ទិន្នន័យនៃការវាស់វែងបណ្តាញអ៊ីនធឺណិតមួយចំនួន (network measurement data) ដែលបានប្រមូលដោយ OONI Probe គឺត្រូវបានដាក់ផ្សាយជាសាធារណៈ (សូមមើលចំណុចខាងលើពីការប្រមូល និងដាក់ផ្សាយទិន្នន័យជាសាធារណៈ) ដើម្បីបង្ហាញពីតម្លាភាពអំពីស្ថានភាពលំហអ៊ីនធឺណិត ជំរុញឱ្យមានការជជែកវែកញែកជាសាធារណៈ និងដើម្បីជួយគាំទ្រដល់ការស្រាវជ្រាវផ្សេងៗ។
ទោះជាយ៉ាងណា OONI បានបញ្ជាក់ថា ពួកគេមិនទាន់ទទួលបានការរាយការណ៍អំពីហានិភ័យ ឬបញ្ហាផ្សេងៗដែលកើតឡើងដោយសារការប្រើ កម្មវិធី OONI Probe ពីអ្នកប្រើប្រាស់នៅឡើងទេមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។
តើត្រូវទាញយក និងតម្លើង OONI Probe លើទូរស័ព្ទដៃ និងកុំព្យូទ័រ យ៉ាងដូចម្តេច?
ការតម្លើងកម្មវិធី OONI Probe លើទូរស័ព្ទដៃ
OONI Probe អាចប្រើបានទាំងនៅលើទូរស័ព្ទដែលដំណើរការដោយប្រព័ន្ធប្រតិបត្តិការ Android និង iOS។ សម្រាប់អ្នកប្រើ Android អាចទៅទាញយកកម្មវិធីនៅក្នុង Play Store ឬ F-Droid ចំណែក iOS អាចទាញយកពី Apple Store។ ព័ត៌មានលម្អិតពីការតម្លើងកម្មវិធី កម្មវិធី OONI Probe លើទូរសព្ទ
ការតម្លើងកម្មវិធី OONI Probe លើកុំព្យូទ័រ
ប្រសិនបើអ្នកប្រើកុំព្យូទ័រដំណើរការដោយប្រព័ន្ធប្រតិបត្តិការ Windows និង macOS សូមចូលទៅកាន់ https://ooni.org/install/desktop ដើម្បីទាញយក និងតម្លើងកម្មវិធី។ ដោយឡែកចំពោះអ្នកប្រើ ប្រព័ន្ធប្រតិបត្តិការ Linux សូមចូលទៅកាន់ https://ooni.org/install/cli/ubuntu-debian និងធ្វើតាមការណែនាំពីរបៀបតម្លើងកម្មវិធី។
តើត្រូវប្រើកម្មវិធី OONI Probe យ៉ាងដូចម្តេច?
បន្ទាប់ពីអ្នកបានតម្លើងកម្មវិធី OONI Probe រួចរាល់នៅលើឧបករណ៍របស់អ្នកហើយ អ្នកអាចចាប់ផ្តើមសាកល្បងប្រើ ដើម្បីធ្វើការពិនិត្យមើលស្ថានភាពអ៊ីនធឺណិតនៅក្នុងប្រទេសរបស់អ្នកបានហើយ។
របៀបប្រើ OONI Probe នៅលើទូរស័ព្ទ
នៅពេលដែលអ្នកបើកកម្មវិធី OONI Probe អ្នកនឹងឃើញ ផ្ទាំងមួយដែលបង្ហាញចំនុច៤គឺៈ
- Websites: មុខងារនេះ នឹងជួយឱ្យដឹងថា គេហទំព័រណាខ្លះដែលបានបិទ ដោយក្រុមហ៊ុនអ៊ីនធឺណិតដែលអ្នកកំពុងប្រើ។
- Instant Messaging: ទីនេះ OONI នឹងពិនិត្យមើលថា តើកម្មវិធីផ្ញើសារ ដែលមានដូចជា WhatsApp, Facebook Messenger, Telegram និង Signal មានកម្មវិធីណាខ្លះត្រូវបានបិទ មិនអាចប្រើបាន។
- Circumvention: ត្រង់ចំនុចនេះ នឹងបង្ហាញថាតើកម្មវិធី Tor, Psiphon និង RiseupVPN ត្រូវបានបិទខ្ទប់ឬអត់។
- Performance: អ្នកអាចពិនិត្យ និងតាមដានល្បឿនអ៊ីនធឺណិតរបស់អ្នកនៅទីនេះបាន។
ចុច Run ដើម្បីដំណើរការកម្មវិធី OONI Probe។ នៅពេលដែលអ្នកចុច Run មុខងារទាំង៤ខាងលើ និងចាប់ផ្តើមធ្វើការក្នុងពេលតែមួយ ប៉ុន្តែប្រសិនបើអ្នក ចង់ពិនិត្យមើលជាក់លាក់ អ្នកអាចចុចលើ មុខងារមួយៗ ដូចជា Website, Instant Messaging, Circumvention, Performance ជាជាងចុចលើពាក្យ Run។
OONI Probe និងដំណើរនៅលើឧបករណ៍របស់អ្នក ដោយអ្នកត្រូវចាំរហូតដល់ដំណើរវាបញ្ចប់។ រយៈពេលនៃដំណើរការ យឺត ឬលឿនអាស្រ័យលើ ចំនួនមុខងារដែលអ្នកដែលអ្នកជ្រើសរើស និងល្បឿនអ៊ីនធឺណិតដែលអ្នកកំពុងប្រើ។
ចំពោះការប្រើ OONI Probe នៅលើកុំព្យូទ័រ ក៏មិនខុសគ្នានឹងការប្រើនៅលើទូរស័ព្ទដែរ។ អ្នកអាចចូលទៅមើលពីរបៀប ប្រើលម្អិតនៅលើគេហទំព័ររបស់ OONI។
OONI បានសហការជាមួយ Advocacy Assembly ផលិតបានជាវគ្គបណ្តុះបណ្តាលតាមអនឡាញដោយមិនគិតថ្លៃ ដែលអាចឱ្យអ្នកប្រើប្រាស់ស្វែងយល់ឱ្យបានកាន់តែស៊ីជម្រៅអំពីការត្រួតពិនិត្យពីការរឹតត្បិតតាមអ៊ីនធឺណិត ដោយប្រើកម្មវិធី OONI និង ទិន្នន័យបើកទូលាយ (Measuring Internet Censorship with OONI Tools and Open Data)។
ប្រភព៖