មេតាដាតា (Metadata) គឺជាព័ត៌មានអំពីទិន្នន័យ។ វាជាព័ត៌មានដែលអាចរកឃើញនៅក្នុងឯកសារ ដែលអាចដឹងថាឯកសារនោះបង្កើតដោយអ្នកណា នៅពេលណា នៅទីណា កែប្រែដោយអ្នកណា នៅពេលណា ប្រើកម្មវិធី ឬឧបករណ៍អ្វី និងព័ត៌មានផ្សេងៗទៀតជាច្រើន។
ព័ត៌មានមេតាដាតាតែងតែភ្ជាប់មកជាមួយនឹង ឯកសារ ដូចជា Microsoft Word, Excel, PDF ជាដើម ឬរូបថតតាមរយៈឧបករណ៍ឌីជីថលដែលបានប្រើដើម្បីបង្កើតឯកសារទាំងនោះឡើង។ ការចែករំលែកទិន្នន័យមេតាដាតា (metadata) នេះដោយអចេតនា អាចបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់ម្ចាស់ទិន្នន័យ និងអ្នកពាក់ព័ន្ធបាន ពិសេសសម្រាប់អ្នកសារព័ត៌មាន នៅពេលដែលពួកគេធ្វើការចុះផ្សាយ រូបថត និងឯកសារពាក់ព័ន្ធនៅលើគេហទំព័រ ឬសារព័ត៌មានណាមួយ ដោយមិនបានលប់ទិន្នន័យមេតាដាតា អ្វីដែលបានចុះផ្សាយនោះ អាចបង្កបញ្ហាផ្សេងៗដល់ខ្លួនឯង ប្រភពដែលផ្តល់ព័ត៌មាន និងអ្នកពាក់ព័ន្ធផ្សេងៗទៀត។
នៅឆ្នាំ 2012 វេបសាយ Vice បានបង្ហាញទីតាំងរបស់ លោក John McAfee ដោយអចេតនា ដែលគាត់ កំពុងរត់គេចពីបទចោទថាបានសម្លាប់មនុស្ស។ រូបថតដែលបង្ហោះនោះមានទិន្នន័យទីតាំងភ្ជាប់មកជាមួយ បណ្តាលឱ្យអាជ្ញាធររកឃើញ និងចាប់ខ្លួនគាត់បាននៅ សាធារណៈរដ្ឋហ្គាតេម៉ាឡា (Guatemala)។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ គេមានវិធីសាស្រ្តមួយចំនួនក្នុងការលុបទិន្នន័យមេតាដាតា (metadata) នេះចេញពីរូបថត ឬឯកសារផ្សេងៗបាន។
វិធីសាមញ្ញដែលអាចលុបមេតាដាតាបានមានដូចខាងក្រោម៖
- វិធីទី ១: ថតរូបអេក្រង់នៃរូបថត (screenshot)៖ នៅពេលដែលថតរូបអេក្រង់ ឬ screenshot នោះវានឹងមិនភ្ជាប់ទិន្នន័យមេតាដាតាដែលមាននៅលើរូបនោះទេ។
- វិធីទី ២: ផ្ញើរូបថតតាមរយៈកម្មវិធីផ្ញើសារ៖ កម្មវិធីដូចជា Signal, Telegram, WhatsApp, Facebook Messager ជាដើមនឹងធ្វើការលុបទិន្នន័យមេតាដាតាចេញពីរូបថតដោយស្វ័យប្រវត្តិ។ សូមចាំថា កម្មវិធីទាំងនេះ និងមិនលុបទិន្នន័យមេតាដាតា ចេញពីឯកសារដូចជា Word, Excel, ឬ PDF ទេ។
- វិធីទី ៣: លុបទិន្នន័យទីតាំងចេញពីរូបភាពដោយខ្លួនឯង៖
- នៅពេលដែលអ្នកថតរូបចេញពីទូរស័ព្ទដៃ ឬកាមេរ៉ា នោះជាទូទៅ នឹងមានភ្ជាប់ទិន្នន័យទីតាំងមកជាមួយ។ ចំពោះទូរស័ព្ទ អ្នកអាចបិទមុខងារទីតាំង តាមរយៈការកំណត់នៅក្នុងកម្មវិធីកាមេរ៉ា (Camera Settings)។
- នៅលើទូរស័ព្ទ៖ Apple និង Google មានការណែនាំអំពីរបៀបលុបទិន្នន័យទីតាំងចេញពីរូបភាពនៅលើទូរស័ព្ទ iPhone និង Android។
- កុំព្យូទ័រ Windows៖ ចូលទៅមើល File Properties ដោយ ចុច Right Click នៅលើឯកសារ > ចុចលើ Remove Properties and Personal Information >ជ្រើសរើសយក Remove the following properties from this file > ចុចលើប៊ូតុង Select All > ចុងក្រោយចុច OK។
ដើម្បីលុបទិន្នន័យមេតាដាតាចេញពីឯកសារដូចជា Word, Excel, PDF អ្នកអាចប្រើកម្មវិធី Dangerzone ដែលបង្កើតដោយ អង្គការ Freedom of the Press Foundation។ កម្មវិធីនេះ អាចប្រើដើម្បីលុបទិន្នន័យមេតាដាតា និងប្រើដើម្បីបំលែងឯកសារដែលអ្នកសង្ស័យថាមានមេរោគ ទៅជាឯកសារដែលមានសុវត្ថិភាពបាន។
កម្មវិធីមួយទៀតដែលមានឈ្មោះថា ExifTool (ExifTool by Phil Harvey) គឺជាកម្មវិធីមិនគិតថ្លៃ និងបើកចំហកូដ (Free and Open Source) ក៏ជាកម្មវិធីមួយដ៏ល្អ ដែលអាចប្រើដើម្បីពិនិត្យមើល និងលុបទិន្នន័យមេតាដាតាបានដែរ។
ក្រៅពីទិន្នន័យមេតាដាតា ដែលមាននៅលើឯកសារប្រភេទឌីជីថល អ្នកក៏ត្រូវប្រុងប្រយ័ត្នចំពោះ ការបង្ហាញទិន្នន័យ ឬរូបភាពដែលអាចធ្វើឱ្យអ្នកដទៃអាចកំណត់អត្តសញ្ញាណផ្ទាល់ខ្លួនផ្សេងៗផងដែរ។ ដើម្បីការពារខ្លួនអុ្នក និងអ្នកពាក់ព័ន្ធ សូមប្រុងប្រយ័ត្នចំពោះទិន្នន័យមេតាដាតាដែលមាននៅលើរូបថត ឬឯកសារផ្សេងៗរបស់អ្នក។ ពិនិត្យ និងលុបទិន្នន័យមេតាដាតានេះ ចេញមុននឹងចែករំលែកបន្ត។
ប្រភព៖